Co papież zrobił z aborcją?

Wczoraj światowe media obiegła informacja o liście, jaki ojciec święty Franciszek skierował do abp. Rino Fisichelli, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji. Mając na uwadze liczne kontrowersje i błędy w prasowych relacjach, przedstawiamy pokrótce, jak od strony kanonicznej wygląda sprawa aborcji i co naprawdę zmienia decyzja papieża.

_______________

Do napisania tego tekstu skłonił mnie szczególnie fragment artykułu w portalu TVP.info:

Franciszek od początku swojego pontyfikatu stara się otworzyć Kościół na osoby, które dotychczas były potępiane przez Watykan. Za przeprowadzanie lub poddawanie się aborcji groziła nawet ekskomunika.

Pokazuje on wyraźnie, że intuicje pochodzące ze znajomości prawa karnego rzadko okazują się trafne przy rozważaniach o prawie kanonicznym. W tym drugim większość kar (takich jak ekskomunika czy interdykt) zaciąga się latae sententiae, czyli „mocą samego prawa”. Oznacza to, że sam fakt popełnienia opisanego w stosownym kanonie przestępstwa (przy spełnieniu warunków, do których jeszcze wrócimy) automatycznie skutkuje nałożeniem przepisanej kary – bez konieczności jej oficjalnego ogłaszania czy nawet świadomości władzy kościelnej. Ta unikalna konstrukcja związana jest z tym, że prawo kanoniczne w dużej części dotyczy rzeczywistości duchowej – ważności lub godziwości sakramentów czy prawa do ich przyjmowania. Kluczowe nie jest ogłoszenie, lecz świadomość ukaranego, że swoim nagannym postępowaniem zaciągnął przepisaną prawem karę, i nadzieja Kościoła, że ta świadomość pociągnie za sobą opamiętanie i skruchę.

Istnieją dwie główne kary kanoniczne, które mogą dotyczyć zarówno duchownych, jak i świeckich. Są to ekskomunika i interdykt. Ekskomunika oznacza wyłączenie ze wspólnoty Kościoła. Ukaranemu nią zabrania się udziału w Eucharystii i innych obrzędach kultu, sprawowania i przyjmowania sakramentów oraz pełnienia kościelnych urzędów i wydawania aktów rządzenia¹. Natomiast interdykt, przewidziany w przypadku nieco mniej poważnych przestępstw, wprowadza takie same ograniczenia sakramentalne, nie odbierając jednak władzy i urzędów².

Ekskomunikę wiążącą mocą samego prawa zaciąga się między innymi przez apostazję, głoszenie herezji, schizmę³, porzucenie lub przechowywanie w świętokradczym celu Najświętszego Sakramentu⁴ czy zastosowanie przymusu fizycznego wobec papieża⁵. Automatycznie nią ukarany będzie również spowiednik bezpośrednio zdradzający tajemnicę spowiedzi⁶ lub udzielający rozgrzeszenia wspólnikowi w grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu⁷, a także biskup wyświęcający biskupa bez zgody Stolicy Apostolskiej⁸ lub usiłujący udzielić święceń kapłańskich kobiecie⁹.

Dla tego artykułu najważniejsze są jednak przepisy kanoniczne dotyczące aborcji. Jedno z najstarszych źródeł chrześcijańskich to powstałe w pierwszej połowie II wieku Didache zaliczane do pism Ojców Apostolskich. W swoim drugim rozdziale zawiera rozmaite zakazy moralne, wśród których możemy znaleźć „nie będziesz spędzał płodu”¹⁰. Na przestrzeni wieków Kościół wielokrotnie dawał wyraz temu nauczaniu. W encyklice Evangelium Vitae Jan Paweł II nazwał aborcję „odrażającą zbrodnią” i napisał:

Wśród wszystkich przestępstw przeciw życiu, jakie człowiek może popełnić, przerwanie ciąży ma cechy, które czynią z niego występek szczególnie poważny i godny potępienia.

Dlatego też Kan. 1398 Kodeksu Prawa Kanonicznego mówi, że „kto powoduje przerwanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa”. To „powodowanie” może mieć wymiar zarówno materialny, jak i moralny. Dotyczy więc matki decydującej się na aborcję, przeprowadzającego zabieg lekarza i asystującego personelu medycznego, a także wszystkich, którzy zachęcali, przekonywali bądź nakazywali matce przerwanie ciąży.

Tu jednak trafiamy na kolejne miejsce, w którym intuicja wyniesiona z prawa świeckiego może poważnie zawieść. Otóż w prawie kanonicznym istnieje bardzo dużo przeszkód wykluczających odpowiedzialność. Przede wszystkim żadnej karze nie może podlegać osoba, która nie ukończyła 16 roku życia, działała pod wpływem przymusu fizycznego lub bez świadomości przekraczania ustawy lub nakazu¹¹. Ponadto jeśli przestępstwo podlega karze wiążącej mocą samego prawa (tak jak w przypadku aborcji), to kara ta nie obowiązuje również w wielu innych przypadkach¹². Należą do nich między innymi nieukończenie 18 roku życia, poważne wzburzenie uczuciowe, działanie pod wpływem alkoholu lub innych środków zakłócających rozumowanie, przymuszenie ciężką bojaźnią, koniecznością lub wielką niedogodnością, a przede wszystkim niezawiniony brak wiedzy, że do ustawy lub zakazu została dołączona kara.

Zdjęcie części kar kanonicznych (jak za znieważenie Najświętszego Sakramentu czy naruszenie tajemnicy spowiedzi lub konklawe) jest zarezerwowane dla Stolicy Apostolskiej. Pozostałe wymagają decyzji biskupa diecezjalnego lub upoważnionego przez niego kapłana. Wczorajsza decyzja papieża zatem nie tyle upoważnia kapłanów do odpuszczania grzechu aborcji, co do zdjęcia w konfesjonale związanej z nim kary ekskomuniki, która uniemożliwia przystępowanie do jakichkolwiek sakramentów – także spowiedzi. Ten szczególny przywilej będzie obowiązywał podczas Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia, czyli od 8 grudnia 2015 r. do 20 listopada 2016 r. Także wtedy w świat wyruszą misjonarze miłosierdzia, którym Franciszek udzieli władzy zdejmowania kar zarezerwowanych dla Stolicy Apostolskiej.

Warto zaznaczyć, że wbrew nastrojowi sensacji, jaki przetacza się przez największe media, decyzja papieża nie tylko nie zmienia nauczania moralnego Kościoła, lecz także nie wpływa znacząco na możliwość szukania sakramentalnego przebaczenia przez Polaków ekskomunikowanych z powodu poddania się lub udziału w aborcji. Nawet poza Rokiem Świętym prawo do zdejmowania tej kary ma bardzo dużo spowiedników. Na podstawie przywileju Stolicy Apostolskiej są to wszyscy franciszkanie, dominikanie i jezuici. Natomiast dekret Konferencji Episkopatu Polski z 23 kwietnia 1984 r. daje taką władzę proboszczom, dziekanom, spowiednikom w katedrach i sanktuariach, a także wszystkim kapłanom w Okresie Wielkanocnym, podczas misji, rekolekcji, wizytacji kanonicznych i odpustów parafialnych. Każdy kapłan może też zdjąć powyższą ekskomunikę, gdy spowiada narzeczonych, żołnierzy, więźniów, chorych w szpitalach lub niewychodzących z domu i kobiety w ciąży. Osoba, która nie znajduje się w tym gronie, może odzyskać łączność z Kościołem podczas spowiedzi generalnej z przynajmniej ostatniego roku. Każdy z biskupów diecezjalnych może ustanowić dodatkowe, szersze upoważnienia – w Archidiecezji Warszawskiej mają je na przykład wszyscy kapłani o trzyletnim stażu.

Od strony moralnej list papieża przypomina o złu i moralnej niedopuszczalności przerywania ciąży. Tę niezmienną prawdę przekazuje jednak w niezwykły sposób. Wskazując zło, daje równocześnie nadzieję. Pokazując grzech, przypomina o nieskończonym miłosierdziu Boga:

Dramat aborcji przeżywany jest przez niektóre osoby ze świadomością powierzchowną, jakby niemal nie zdawały sobie sprawy z tego, jak wielkim złem jest ten akt. Wiele innych natomiast, choć przeżywa ten moment jako porażkę, uważa, że nie mają innej drogi. Myślę w szczególności o wszystkich kobietach, które poddały się aborcji. Dobrze znam uwarunkowania, które doprowadziły je do podjęcia tej decyzji. Wiem, że jest to dramat egzystencjalny i moralny. Spotkałem wiele kobiet, które nosiły w sercu blizny pozostawione przez ten ciężki i bolesny wybór. To, co się wydarzyło, jest głęboko niesłuszne; jednakże tylko wtedy, gdy zrozumie się to w prawdzie, można nie stracić nadziei. Przebaczenia Bożego nie można odmówić nikomu, kto żałuje, zwłaszcza jeśli ze szczerym sercem przystępuje do Sakramentu Spowiedzi, by pojednać się z Ojcem.

_______________

Zdjęcie będące ikoną wpisu, przedstawiające papieża przed Drzwiami Świętymi pochodzi ze strony internetowej Stolicy Apostolskiej.

Jeśli tekst przypadł Wam do gustu, zapraszamy do polubienia fanpage’a, na którym regularnie piszemy o sprawach Kościoła.

Jan Popieluch

Ceremoniarz liturgiczny, dziennikarz, informatyk, bibliofil. Na co dzień zajmuję się dbaniem o piękno liturgii, formacją służby liturgicznej i przygotowywaniem młodzieży do sakramentu bierzmowania. Trudno znaleźć dziedzinę, którą się nie interesuję – od teologii i filozofii, przez prawo, politykę, literaturę i astronomię, aż po informatykę i matematykę. Wolny czas spędzam przy późnych nocnych rozmowach, książkach (najchętniej fantastycznych), dobrych rockowych brzmieniach i grach komputerowych.

• 
• 
•