Czym jest Triduum Paschalne? Cz. 2

W zeszłym roku pochyliliśmy się wspólnie nad pierwszymi dwiema częściami Triduum Paschalnego – Misteriami Chrystusa Ukrzyżowanego i Pogrzebanego. Przed nami część ostatnia, będąca zwieńczeniem tajemnicy zbawienia – Zmartwychwstanie i najbogatsza liturgia, jaką sprawuje Kościół. Wigilia, którą św. Augustyn nazwał „matką wszystkich świętych wigilii”1.

________________________

Przypomnijmy, że w Wielką Sobotę Kościół nie sprawuje Mszy Świętej. Tego dnia gromadzimy się wokół Krzyża i Grobu oraz wspominamy zstąpienie do Otchłani. Tabernakulum jest puste, ołtarz – nagi. Od Wielkiego Czwartku milczą dzwony i organy. Wigilia Paschalna, wprowadzająca nas w Misterium Chrystusa Zmartwychwstałego, jest już liturgią Niedzieli Wielkanocnej. Zanim jednak rozpoczniemy tę celebrację, zakończymy adorację przy Grobie Pańskim. Kapłan wyjmie Hostię z monstrancji i schowa ją w znajdującym się przy Grobie tabernakulum. Jedynym oświetleniem powinna być odtąd wieczna lampka lub dwie świece2. Wygasza się także światła w kościele.

Msza Wigilii Paschalnej powinna rozpocząć się po zapadnięciu nocy, a zakończyć przed świtem. Kongregacja Kultu Bożego w Liście okólnym o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych nie pozostawia w tej kwestii wątpliwości (nr 78):

Zasada ta musi być interpretowana ściśle. Przeciwne jej nadużycia i tu i ówdzie praktykowane zwyczaje sprawowania Wigilii Paschalnej o godzinie, w której zwykło się antycypować Mszę niedzielną, zasługują na odrzucenie. Przytaczane przez niektórych powody antycypowania Wigilii Paschalnej, jak np. publiczne niebezpieczeństwo, nie są wysuwane w przypadku nocy Narodzenia Pańskiego lub innego rodzaju zgromadzeń.

Nocną celebrację możemy podzielić na cztery główne części: liturgię światła, liturgię słowa, liturgię chrzcielną oraz liturgię eucharystyczną. Bezpośrednio po Wigilii Paschalnej (lub w niedzielę rano) można także odprawić procesję rezurekcyjną.

Triduum Paschalne: Franciszkanie przygotowują liturgię światła w Sanoku w 2010 roku.

Franciszkanie przygotowują liturgię światła w Sanoku w 2010 roku.

Liturgia światła rozpoczyna się przy ognisku rozpalonym poza kościołem. To część szczególnie bogata w symbole i znaki. Najważniejszym z nich jest ogień, toteż płomień ogniska powinien naprawdę rozjaśniać noc i rozpraszać ciemności. Jeśli jednak z jakiegoś powodu nie jest to możliwe (na przykład pada deszcz), można wejść do kruchty kościoła i tam rozpalić znicz3. Drugim ważnym znakiem jest świeca paschalna (paschał), która powinna być wykonana z wosku. Znaczenie tego faktu potwierdza Orędzie Wielkanocne (więcej o nim później):

W tę noc pełną łaski przyjmij, Ojcze Święty, wieczorną ofiarę uwielbienia, którą Ci składa Kościół święty, uroczyście ofiarując przez ręce swoich sług tę świecę, owoc pracy pszczelego roju.

Znamy już wymowę tej woskowej kolumny, którą na chwałę Boga zapalił jasny płomień. Chociaż dzieli się on, użyczając światła, nie doznaje jednak uszczerbku, żywi się bowiem strugami wosku, który dla utworzenia tej cennej pochodni wydała pracowita pszczoła.

Po pozdrowieniu zgromadzonych kapłan święci ogień, prosząc Boga, by przez święta wielkanocne rozpalił w nas pragnienie nieba. Następnie bierze rylec i wypowiada słowa „Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec” (żłobi na Paschale krzyż), „Alfa i Omega” (te dwie litery umieszcza powyżej i poniżej krzyża), „Do Niego należy czas i wieczność, jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen” (poszczególne cyfry bieżącego roku wpisuje w cztery ćwiartki). Natomiast przy słowach „Przez swoje święte rany jaśniejące chwałą niech nas strzeże i zachowuje Chrystus Pan. Amen” kapłan wbija w pięciu punktach krzyża symbolizujące gwoździe grona. Tak przygotowany paschał jest uroczyście wnoszony do świątyni. Chrześcijanie wchodzący do niej za zapalonym paschałem są nawiązaniem do Izraelitów, którzy szli przez pustynię za słupem ognia4. Procesja trzy razy zatrzymuje się i za każdym razem na wezwanie „Światło Chrystusa” odpowiadamy „Bogu niech będą dzięki”. Przy pierwszej stacji przewodniczący liturgii zapala od paschału swoją świecę. Przy drugiej płomień rozchodzi się wśród wiernych. Przy trzeciej włącza się światła w kościele. Świece ołtarzowe pozostają zgaszone.

Po wejściu do prezbiterium diakon (lub inna wyznaczona do tego osoba, także świecka) śpiewa Orędzie Wielkanocne (Exsultet). Obecna forma tej uroczystej pieśni sięga siódmego wieku. Autorstwo przypisywane jest św. Ambrożemu. Orędzie ogłasza zmartwychwstanie Jezusa, wychwala symbolizujący Jego światło paschał i podkreśla wielką wagę tej nocy w historii Zbawienia. Jeśli Exsultet jest wykonywany przez świeckiego kantora, omija się dialog „Pan z Wami” i wcześniejszy fragment od „A zatem proszę Was, bracia najmilsi”, w którym kapłan prosi zgromadzonych, by modlili się dla niego o łaskę godnego zaśpiewania Orędzia.

Liturgia słowa składa się z dziewięciu czytań – siedmiu ze Starego Testamentu i dwóch z Nowego. Pokazują one, jak realizowała się historia Zbawienia od stworzenia świata, przez dzieje Narodu Wybranego aż po Zmartwychwstanie. Kościół powtarza w ten sposób to, co Jezus uczynił uczniom idącym do Emaus, gdy „zaczynając od Mojżesza poprzez wszystkich proroków, wykładał im, co we wszystkich pismach odnosiło się do Niego” (Łk 24,27). Ze względu na wyjątkowy charakter Wigilii Paschalnej bardzo pożądane jest zachowanie wszystkich przewidzianych czytań. Autorzy powstającego dzięki Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski Ceremoniału wspólnoty parafialnej piszą (nr 517):

W żadnej innej celebracji liturgicznej Kościół nie proponuje tylu czytań, co w Wigilii Paschalnej. Są one proponowane nie po to, aby je opuszczać.

Jeśli jednak wymagają tego okoliczności, można zmniejszyć liczbę czytań ze Starego Testamentu. Powinno się wybrać przynajmniej trzy, a „w przypadku naglącym” dwa. Nigdy jednak nie wolno pominąć fragmentu Księgi Wyjścia o przejściu przez Morze Czerwone. Po ostatnim czytaniu ze Starego Testamentu i towarzyszącym mu psalmie zapala się świece na ołtarzu oraz śpiewa się hymn Chwała na wysokości Bogu, podczas którego znów grają organy i biją dzwony. Następnie odczytywany jest fragment Listu do Rzymian (tak zwana Epistoła). Po nim kapłan intonuje „Alleluja”, a kantor śpiewa psalm allejujatyczny, czyli dwanaście wersów z Psalmu 118 i potrójne „Alleluja” jako refren. Słuchamy zaczerpniętej z Ewangelii Mateusza, Marka lub Łukasza historii kobiet, które przyszły do grobu Jezusa, gdzie od anioła usłyszały o Zmartwychwstaniu.

Ponieważ Wielki Post to okres nie tylko pokuty, ale i przygotowania do chrztu, liturgia chrzcielna osiąga swoją pełnię, gdy uczestniczą w niej pragnący wejść do wspólnoty Kościoła katechumeni. Jeśli ich nie ma, kapłan jedynie błogosławi wodę chrzcielną lub chociaż wodę do pokropienia ludu. Błogosławieństwo wody chrzcielnej następuje po odśpiewaniu Litanii do Wszystkich Świętych. W jego trakcie przewodniczący liturgii wstawia paschał do wody. Po poświęceniu wody udzielany jest sakrament chrztu, a jeśli obecni są dorośli katechumeni i biskup (lub prezbiter z odpowiednimi uprawnieniami) – także bierzmowania.

Niezależnie od tego, czy chrzest był udzielany, wszyscy, stojąc z zapalonymi świecami, odnawiamy przyrzeczenia chrzcielne – tym samym wyznajemy wiarę w trójjedynego Boga oraz wyrzekamy się grzechu, szatana i wszystkiego, co prowadzi do zła. Ostatnim elementem tej części Mszy jest modlitwa powszechna, w której po raz pierwszy uczestniczą nowi członkowie Kościoła. Liturgia eucharystyczna nie odbiega od tej znanych z innych celebracji.

Triduum Paschalne: Peter Paul Rubens, "Zmartwychwstanie Chrystusa", ok. 1616 – ok. 1619

Peter Paul Rubens, „Zmartwychwstanie Chrystusa”, ok. 1616 – ok. 1619

Jeśli procesja rezurekcyjna następuje bezpośrednio po Wigilii Paschalnej, opuszcza się błogosławieństwo i formułę rozesłania. Kapłan wystawia i okadza Najświętszy Sakrament, po czym z monstrancją rusza w procesji. Na jej czele niesie się krzyż z zawieszoną czerwoną stułą (symbolem zwycięskiego charakteru Męki Chrystusa) oraz figurę Zmartwychwstałego. Po powrocie figurę ustawia się w pobliżu ołtarza, jednak nie na nim5, oraz śpiewa się Ciebie Boga wysławiamy. Ponieważ Te Deum jest jednym z najważniejszych hymnów Kościoła, w czasie jego śpiewania należy stać. Nie chodzi wyłącznie o zachowanie postawy stojącej, ale także o nieprzemieszczanie się i niewykonywanie w tym czasie innych czynności. Liturgię kończy błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem i wielkanocna antyfona do Najświętszej Maryi Panny („Królowo nieba, wesel się, Alleluja!”).

Jeśli procesja rezurekcyjna odbywa się rano, liturgię kończy błogosławieństwo i rozesłanie „Idźcie w pokoju Chrystusa. Alleluja, Alleluja”. Tej samej formuły używa się przez całą Oktawę Wielkanocną. Po Wigilii Paschalnej na całą noc lub na kilka godzin można wystawić Najświętszy Sakrament w Grobie Pańskim. Monstrancji nie przykrywa się już welonem. W Mszy Świętej bezpośrednio po procesji opuszcza się śpiew na wejście, akt pokuty i Kyrie. Po modlitwie wprowadzającej śpiewa się Chwała na wysokości Bogu. Hymnu Te Deum nie wykonuje się natomiast po procesji, a po Komunii świętej.

W pozostałych Mszach zaleca się stosowanie pokropienia wodą święconą jako aktu pokuty. Święte Triduum Paschalne kończy się II Nieszporami Wielkanocy w niedzielę wieczorem. Paschał pozostaje w prezbiterium do końca Okresu Wielkanocnego, czyli Uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Powinien być zapalony w czasie wszystkich Mszy, Jutrzni i Nieszporów. Po zakończeniu Okresu Wielkanocnego używa się go także podczas chrztu (od paschału zapalana jest świeca) oraz pogrzebu.

________________________

[1] Święty Augustyn, Mowa 219, [w:] Patrologia Latina, s. 1088.

[2] Mszał Rzymski, Wielka Sobota, nr 5, s. 148.

[3] Mszał Rzymski, Wigilia Paschalna, nr 13, s. 153.

[4] List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych, nr 83.

[5] Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów, nr 380.

Zdjęcie Wigilii Paschalnej u franciszkanów, zaczerpnięte przez nas z serwisu Wikimedia Commons, zostało udostępnione na licencji Creative Commons przez autora – Silara. Z tego samego portalu pochodzi fotografia obrazu „Zmartwychwstanie Chrystusa”.

Jan Popieluch

Ceremoniarz liturgiczny, dziennikarz, informatyk, bibliofil. Na co dzień zajmuję się dbaniem o piękno liturgii, formacją służby liturgicznej i przygotowywaniem młodzieży do sakramentu bierzmowania. Trudno znaleźć dziedzinę, którą się nie interesuję – od teologii i filozofii, przez prawo, politykę, literaturę i astronomię, aż po informatykę i matematykę. Wolny czas spędzam przy późnych nocnych rozmowach, książkach (najchętniej fantastycznych), dobrych rockowych brzmieniach i grach komputerowych.

Komentowanie jest zablokowane

Tweety na temat @Przedmurze